آیت‌الله سیدان در این قسمت از برنامه «دارالعلم»، از تولیدات مشترک آستان قدس رضوی و حوزه عملیه خراسان، درباره اصول و تاریخچه «مکتب تفکیک» سخن گفت.

گفتنی است: این عالم عالی‌قدر در طول سال‌ها فعالیت‌ علمی، آثار بسیاری را تألیف کرده است که از جمله آن‌ها می‌توان به کتاب‌های «خراسان و مدرسة المعارف الالهیه»، «دین و عرصه‌های حیات انسان»، «نظریه تفکیک یا روش فقهاء و علماء امامیه در فهم معارف حقّه»، «معارف وحیانی»، «توحید، جبر و اختیار در قرآن کریم»، «شرح خطبه ۱۵۲ نهج البلاغه»، «سنخیت، عینیت یا تباین» و «نقد و بررسی قواعد فلسفی» اشاره کرد.

تعریف مکتب تفکیک

آیت الله سیدان ابتدای بحث، به تعریف مکتب تفکیک پرداخت و گفت: تفکیک، یعنی شناسایی و جداسازی اندیشه‌هایی که با وحی در تضاد قرار دارد. این امر، مسئله‌ای روشن و بدیهی است و هر کس معنای آن را به‌درستی درک کند، تصدیق خواهد کرد.

این عالم برجسته با اشاره به اینکه مکتب تفکیک، بر تمایز قائل شدن میان افکار بشری ناسازگار با آموزه‌های وحیانی تأکید دارد، اظهار داشت: اصل مکتب تفکیک بر اساس جداسازی مطالب بر اساس منشأ آن‌ها بنا شده است؛ یعنی باید میان آنچه از وحی الهی سرچشمه می‌گیرد و آنچه حاصل افکار بشری است، تفاوت قائل شد.

وی افزود: تفکیک می‌گوید آنچه از افکار بشری که با وحی ناسازگار است، قابل پذیرش نیست، اما افکاری که تضادی با وحی ندارد و عقل نیز آن را می‌پذیرد قابل اعتناست.

وی برای تبیین مطلب نظریۀ معاد جسمانی ملاصدرا را مثال زد و عنوان کرد: آیاتی از قرآن و روایات متواتری از ائمۀ معصومین (ع) دلالت می‌کند بر اینکه معاد جسمانی است اما در برخی از کتب فلاسفه مثلاً اسفار ملاصدرا می‌بینیم که ایشان اصرار دارد معاد جسمانی نیست.

تاریخچۀ مکتب تفکیک

آیت ‌الله سیدان، تاریخچه و منبع مکتب تفکیک را مربوط به دورۀ پیامبر گرامی اسلام (ص) دانست و ابراز داشت: پیامبر (ص) در اعتقادات، سخن انبیای گذشته را تصدیق و تکمیل کردند، اما مطالب جدید و حرف تازه آوردند که بشری نیست؛ بنابراین ایشان بین افکار بشری آن زمان و مسائل وحیانی، تفکیک قائل شدند. ‌

این مدرس علوم اسلامی با بیان اینکه مکتب تفکیک، روش فقها و علمای امامیه است، تصریح کرد: علمای امامیه در عقاید و غیر عقاید، رجوعشان به کتاب و عترت (ع) بود و کلام کتاب و عترت (ع) را از کلام غیر جدا می‌کردند. شیخ صدوق و شیخ کلینی (ره) نیز بر همین روش بودند و از همین روست که شیخ صدوق در مقدمۀ کافی می‌نویسد: از آن جهت که با عقول ناقصۀ خود کار می‌کردند، روایات ائمه (ع) را در این کتاب آوردم.

این استاد برجسته دینی با اشاره به جایگاه و نقش فلسفه در دامنۀ علوم اسلامی، یادآور شد: آرای بشری دو گونه است؛ نوعی مخالف با وحی و گونۀ دیگر، تشویق و تبیین آن است. اگر یک فرد مستعد و دانایی بتواند مطالب وحی را روشن کند، یعنی از افکار بشری در راه وحی استفاده کرده است؛ در نتیجه مکتب تفکیک نیز آن را می‌پذیرد.

آشنایی اهل تفکیک با فلسفه

آیت‌الله سیدان در پاسخ به شبهات و نقدهایی که نسبت به مکتب تفکیک مطرح شده، از جمله اینکه گفته می‌شود پیروان این مکتب فلسفه نمی‌دانند، تأکید کرد: در نسبت دادن مطالب به اشخاص، باید مستند سخن گفت. گاهی نه‌تنها مطلبی بدون سند به کسی نسبت داده می‌شود، بلکه در مواردی حتی دروغی نیز بر آن افزوده می‌شود.

ایشان افزود: برخی از شخصیت‌های مکتب تفکیک که انتقاداتی نسبت به فلسفه دارند، خود سال‌ها فلسفه خوانده‌ و نزد استادان فلسفه تلمذ کرده‌ و سال‌های متمادی در فلسفه عمر گذرانده‌اند. در نقد، باید به خودِ مطلب توجه داشت، آن را به‌دقت و به صورت علمی تجزیه و تحلیل کرد که آیا صحیح است یا نادرست؛ مطلب فلسفی نیز از این قاعده مستثنا نیست.

عقل، حجت الهی است

این فقیه برجسته با تأکید بر اینکه دو نوع عقل که یک فطری و دیگری فلسفی باشد، وجود ندارد، بیان کرد: عقل یکی است؛ یعنی همان چیزی که خداوند به انسان عطا کرده است. این عقل گاهی با ضمیمه‌ای به درک مطلبی می‌پردازد و گاهی بدون هیچ ضمیمه‌ای آن را درک می‌کند که در هر دو صورت، حجت است.

آیت الله سیدان، اساس تمام حرکت‌های صحیح را عقل روشن دانست و گفت: اگر کسی از تعقل دست بردارد، در واقع از انسانیت فاصله گرفته است. پذیرش وحی نیز وابسته به عقل است؛ بنابراین نمی‌توان عقلی که وحی را پذیرفته، کنار گذاشت.

این عالم ربانی تفکیک را از اخبارگری جدا دانست و اظهار داشت: بسیاری از اهل تفکیک به رغم توجه بسیار به اخبار، اطلاعی از اخباری‌گری ندارند. در تفکیک مسائل اعتقادی اهمیت دارد، در حالی که اخباریون بیشتر به فروع توجه می‌کنند؛ بنابراین بین مکتب تفکیک با اخباری‌گری تفاوت بسیاری وجود دارد.

مکتب تفکیک اهل گفتگوست

سیدان به اتهام دیگری که به مکتب تفکیک وارد شده و آن این است که مکتب تفکیک یک جریان ضد گفتگو است، اشاره و خاطرنشان کرد: من به عنوان فردی از اهل مکتب تفکیک، همواره در خانه‌ام باز است و اهالی علم، روشنفکران و بزرگانی حتی از کشورهای دیگر برای گفتگو به خانه من آمد و شد دارند.

آیت الله سیدان مبنای مکتب تفکیک را دین اسلام دانست و تصریح کرد: دین همواره تأکید می‌کند که کلام دین را بگیرید و سخنان دیگر را کنار بگذارید.

وی به جایگاه عقل نزد مکتب تفکیک اشاره کرد و یادآور شد: مکتب تفکیک، بر جایگاه عقل و کلام عقلانی تأکید دارد و فلسفه به معنی تعقل را جزو وجود انسان و اساس کار می‌داند. آنچه مکتب تفکیک به آن نقد می‌کند، فلسفه به معنی تعقل نیست، بلکه برخی از مطالبی است در کتب فلسفه آمده است.

غفلت از احادیث در حوزه

این عالم ربانی، توجه به کتب سایر بزرگان را از عوامل غفلت از احادیث در حوزه‌های علمیه دانست و خاطرنشان کرد: عالی‌ترین مسائل استدلالی در خطبه‌های حضرت امیرالمومنین(ع)، حضرت رضا(ع) و کلام دیگر معصومین (ع) وجود دارد.

آیت‌الله سیدان، در بخش پایانی سخنان خود به عامل فاصله گرفتن نواندیشی دینی از دین پرداخت و بیان کرد: ادامه دادن مسیر اشتباه سبب غلبۀ اشتباه در همۀ امور است و آیۀ ۱۰ سورۀ روم که می‌فرماید: «سپس سرانجام کسانی که اعمال بد مرتکب شدند به جایی رسید که آیات خدا را تکذیب کردند و آن را به مسخره گرفتند.» مصداق این سخن است.