در دنیای امروز، مجالس عزاداری و نشر معارف حسینی با چالشها و آسیبهای متعددی روبهرو است. ازجمله این چالشها، ارائه نشدن تحلیلهای عمیق و بسنده کردن به روایتگری، نبود ارتباط میان وقایع تاریخی و نقش امروزی آنها و تطابق نداشتن سطح سخنرانیها با دانش مخاطبان است. این آسیبها میتوانند تأثیرات منفی بر جامعه بگذارند و از تأثیرگذاری واقعی این مجالس بکاهند. اما راهکارهای مقابله با این چالشها چیست؟ برای یافتن پاسخ این پرسش با دکتر محمدرضا فخر روحانی، استاد دانشگاه قم و مبلغ بینالمللی به گفتوگو نشستیم. وی با ارائه تحلیلهای عمیق و کاربردی، به بررسی نقاط ضعف و قوت این مجالس و راهکارهای بهبود آنها پرداخت. در ادامه، این گفتوگو را میخوانید.
چالشهای سخنرانی در مراسم عزاداری
دکتر فخر روحانی با اشاره به اینکه در هر مراسم یا فعالیت اجتماعی چالشهایی وجود دارد، بیان میکند: در زمینههایی مانند تدریس، نوشتن، ورزش یا هر فعالیت دیگری، چالشهایی ممکن است وجود داشته باشد اما چالشهایی که در مراسم عزاداری وجود دارد، به دلیل ماهیت خاص این مراسم، متفاوت است. در این مراسم، شنوندگان قدرت انتخاب چندانی ندارند و یک سخنران با در دست گرفتن میکروفن، شروع به سخنرانی میکند و جمع به سخنان او گوش میدهند. سخنران باید از اطلاعات و دانش کافی برخوردار باشد، بتواند متون را تحلیل کند و روایتها را بهخوبی ارائه دهد. با این حال، متأسفانه مشاهده میشود بسیاری از سخنرانان فاقد این تواناییها هستند و به جای ارائه تحلیلهای عمیق، تنها به روایتگری بسنده میکنند. پس از سالها شرکت در این روضهها و گوش دادن به این مطالب، در بحث روایتگری، بیشتر افراد با مطالب اصلی آشنا هستند. آنچه اهمیت دارد، این است که سخنگویان باید از عمق تحلیلی برخوردار باشند و بتوانند این مطالب را به صورت تحلیلی و عمیق ارائه دهند.
تحلیل تاریخ در درک وقایع عاشورا
این عاشوراپژوه به نکته بسیار مهمی اشاره و تصریح میکند: اهمیت تاریخ در دو چیز است: یکی اینکه باتوجه به گذشته ما کجا ایستادیم و دیگری اینکه با مطالعه گذشته، مسیر آینده خود را مشخص میکنیم. مطالعه تاریخ فواید فراوانی دارد؛ از جمله اینکه سخنرانان میتوانند به دانش خود بیفزایند و شنوندگان نیز احساس کنند در حال خواندن کتابی ارزشمند هستند. این بحث دینی و تاریخی همچنان قابل استفاده است. یکی از این کتابها «بررسی تاریخ عاشورا» نوشته دکتر محمدابراهیم آیتی است که مجموعه ۱۷ سخنرانی ایشان در سالهای ۱۳۴۲ و ۱۳۴۳ شمسی در رادیو ایران است. این سخنرانیها به بررسی و تحلیل قیام امام حسین(ع) و حوادث مرتبط با عاشورا میپردازند. این کتاب با وجود اینکه مربوط به پنج دهه پیش است، تحلیلهای عمیق و خواندنی آن همچنان قابل استفاده است. نکتهای که وجود دارد این است اگر کتاب تحلیلی باشد، با گذشت زمان کهنه نمیشود. وقتی براساس این مفاهیم و تحلیلها، سخنرانی، مداحی یا شعری گفته شود، قطعاً اثرگذار خواهد بود.
وی اضافه میکند: نکتهای که در ساحت فعلی وجود دارد این است برخی افراد ممکن است نتوانند ارتباطی میان واقعه عاشورا و نقشی که امروزه در جامعه میتوان ایفا کرد، برقرار کنند. این نوع دوم که به زمان ما مربوط میشود، همچنان جاری و ساری است و همین استمرار تاریخی واقعیت بزرگ تاریخی را نشان میدهد. اگر این ارتباط برقرار شود، افراد میدانند و یاد میگیرند در چه موقعیتی ایستادهاند و چه وظیفهای دارند. اگر این ارتباط برقرار نشود، صرفاً یک نقل تاریخی و روایتی گفته میشود که جنبه عاطفی دارد و افراد متأثر میشوند، اما وقتی جلسه به پایان میرسد، این تأثیرات به فراموشی سپرده میشود.
درس گرفتن از تاریخ در مواجهه با چالشهای معاصر
دکتر فخر روحانی به شرایط خاص کشور اشاره و بیان میکند: جمهوری اسلامی ایران و به نوعی کل جهان اسلام در حال مواجهه با چالشهای مستقیم و خطرناکی با قدرتهایی هستند که هدفشان تنها از بین بردن جمهوری اسلامی نیست، بلکه با کلیت تفکر اسلامی مشکل دارند. در چنین شرایطی ضرورت دارد افراد از وقایع دینی و تاریخی درس بگیرند و بدانند این وقایع تاریخی که در گذشته اتفاق افتادهاند، همچنان در زندگی ما جاری هستند و نقشآفرینی میکنند. این وقایع منجمد یا فریز نشدهاند و همچنان ادامه دارند.
این استاد دانشگاه به تشریح آسیبی دیگر پرداخته و یادآور میشود: آسیب دیگری که وجود دارد، این است وقتی این رویدادها را تحلیل میکنیم و سخنرانان عادت دارند در سطح بسیار بالایی صحبت کنند، ممکن است این سطح با دانش مخاطبان مطابقت نداشته باشد. بنابراین ضرورت دارد افراد به گونهای صحبت کنند که تمام اقشار جامعه را پوشش دهد.
شاعران اهل بیت(ع)؛ نگهبانان حقیقتهای دینی
دکتر فخر روحانی با بیان خاطرهای از حسان، شاعر و مرثیهسرای اهلبیت(ع) تصریح میکند: نکته دیگر این است برخی از اشعاری که در محافل دینی خوانده میشوند، سطح بالایی ندارند. در اینجا خاطرهای از مرحوم حبیبالله چایچیان مشهور به «حسان» شاعر و مرثیهسرای اهلبیت(ع) را بیان میکنم. ایشان را چندین بار دیده بودم و گفتوگوی تلفنی زیادی با ایشان داشتم. مرحوم علامه امینی(ره) مدتی در نجف بود و گاهی مسافرتهایی به ایران میآمد. در تابستانها، هوای نجف بسیار گرم بود و ایشان به تهران یا مشهد میآمد. مرحوم حسان بیان میکرد هنگامی که در محضر علامه امینی بودم، ایشان زمان زیادی را صرف آموزش و تدریس کتاب کاملالزیارت ابنقولویه میکرد. پس از آن اشعاری آیینی میسرود و علامه امینی آن اشعار را براساس منابع تاریخی و متون معتبر بازنگری و اصلاح میکرد. شاعر باید مطالعه داشته باشد و براساس متون معتبر کار کند. در این صورت است که دانش دینی، تاریخی و تخصصی در شاعران تقویت میشود. زبان شعر، زبان بسیار نافذی است و در مورد تمدنهای شرقی مانند ایران، عراق و کشورهای منطقه، بسیار تأثیرگذار است. بنابراین، لازم است واقعیتهای دینی به صورت حقیقی بیان شود. انجام کارهای معارفی، حسینی، مطالعاتی و دینی از پایه، سبب میشود انحرافی ایجاد نشود و به بیانی دیگر جلو ایجاد انحراف و فاصله از حقیقت، از پایه گرفته شود، زیرا در صورت بروز، تبعات منفی زیادی دارد.
نظر شما