در اقدامی معنوی در آستانه عید سعید غدیر خم، میهمانمان را در حریم نورانی خانه خدا یافتیم؛ آیت‌الله ابوالقاسم علیدوست، استاد برجسته درس خارج حوزه در میانه انجام مناسک حج پای گفت‌وگوی تلفنی ما نشست. ایشان پس از دعای خیر برای همه انسان‌ها به ویژه خوانندگان ما، با تأکید بر وجه فرامذهبی غدیر، این واقعه را پیام الهی به کل بشریت خواند و تصریح کرد: انتخاب امام علی(ع) توسط پیامبر(ص) در آستانه رحلت، الگویی آسمانی برای نظام شایسته‌سالاری بوده که امروز بشریت بیش از هر زمان به آن محتاج است.
گفت‌وگوی تفصیلی ما با این استاد حوزه که از کنار کعبه معظمه و با آرزوی هدایت بشریت آغاز شد، از نظرتان می‌گذرد.
واقعه غدیر در عین دینی بودن یک رویداد انسانی است
آیت‌الله علیدوست در ابتدا با بیان اینکه عید غدیر را می‌توان از دو منظر تحلیل کرد، توضیح می‌دهد: نگاه نخست این است که این عید، یا به تعبیر دقیق‌تر واقعه غدیر، یک واقعه دینی است که نه تنها شیعیان بلکه تمام مسلمانان آن را می‌پذیرند، البته اینکه برخی از لوازم آن مورد تأکید گروه‌های مختلف قرار دارد، موضوعی جداگانه است. اما نکته‌ای که تمایل دارم در این مصاحبه برجسته کنم، این است که واقعه غدیر یک واقعه انسانی نیز هست؛ یعنی پیامی دارد که برای همه بشر، فارغ از دین و باور، معنا دارد. تصور کنید پیامبر اسلام(ص) که بهترین انسان روی زمین محسوب می‌شود، شخصی را برای سمت مهم امامت انتخاب می‌کند. این امر نشان می‌دهد امامت انتصابی است و خداوند امام را انتخاب می‌کند.
ایشان تصریح می‌کند: در این زمینه دو دید وجود دارد؛ یا انتخاب امام از جانب خداوند صورت گرفته و پیامبر(ص) فقط خبر از آن می‌دهد، یا اینکه پیامبر(ص) با امر خداوند امام را نصب می‌کند. در هر دو صورت، مضمون و محتوا تفاوتی نمی‌کند. آیا وقتی پیامبر(ص) می‌فرماید: «من کنت مولاه فهذا علیٌ مولاه»، خبر است یا انشا؟ این پرسش از نظر فقهی اهمیت دارد، اما از نظر پیام عمومی و معنای عمیق، تفاوتی در مضمون ایجاد نمی‌کند.
پیام انسانی غدیر؛ شایسته‌سالاری و رهبری حقیقی
اما چه پیامی از واقعه غدیر برای تمام بشر، فارغ از مذهب و باور قابل دریافت است و چگونه این پیام می‌تواند راه‌گشا برای مدیریت اجتماعی و رهبری در جوامع امروزی باشد؟
استاد دروس خارج حوزه یادآور می‌شود: پیام اولیه غدیر، پیامی است که به تمام بشر داده می‌شود. ما در طول تاریخ هیچ پیامبر یا امامی نداشته‌ایم که مردم را به انتخاب رهبر خود تشویق کند. البته بحث امتداد امامت و نقش فقیه در نظام ولایی، مبحث دیگری است که در اینجا مورد بحث نیست. این حرکت غدیر، الهام‌بخش مفهوم شایسته‌سالاری است که امروزه برای بشریت ضروری به نظر می‌رسد. نگاه کنید به این جهان؛ در بسیاری از کشورها، قدرت دست کسانی است که ابتدایی‌ترین شرایط زمام‌داری و اخلاق را ندارند. این نکته را بدون ورود به سیاست باید مطرح کرد. آیا واقعاً افرادی که امروز زمام امور را در دست دارند، بهترین‌ها هستند؟ در نظام‌های مختلف مثل سیستم آمریکا شاهدیم گاهی زمامداران فاقد حداقل شرایط اخلاقی و مدیریتی هستند. این موضوع بار دیگر اهمیت پیام غدیر را برجسته می‌کند: بشر باید زمام کار را به دست بهترین‌ها بسپارد.
آیت‌الله علیدوست به پیام دیگر غدیر اشاره کرده و می‌گوید: پیام دیگری که غدیر دارد، این است که بشریت می‌تواند از بهترین نعمت‌ها، کمترین استفاده را ببرد. این درس فقط برای مسلمانان نیست. شما متون اهل سنت را ورق بزنید، به کتاب‌ها و روایت‌های آن‌ها مراجعه کنید، متوجه خواهید شد حتی در منابع معتبر اهل سنت، افرادی به امیرالمؤمنین(ع) تبریک گفته‌اند و او را «مولی» و «مولی کل مؤمن و مؤمنه» خوانده‌اند. اما پس از آن، جریان دیگری رخ داد و مسیر امامت تغییر کرد. ما هنوز از آثار این عدم اجرای غدیر ضربه می‌بینیم. این پیام‌های انسانی غدیر بیشتر از این‌هاست، اما به همین اندازه اکتفا می‌کنم.
ضرورت تفکر اعتدالی در مواجهه با واقعه غدیر
با توجه به هشدار جنابعالی درباره برداشت‌های انحرافی از غدیر، رسانه‌ها چگونه می‌توانند گفتمان اعتدالی را در تبیین نظام ولایت ترویج کنند؟ وی در پاسخ به این پرسش و با تأکید بر ضرورت استقرار سنجیده نظام ولایت و امامت در اذهان عمومی تصریح می‌کند: لازم است نظام ولایت و امامت در ذهن مردم به دور از غلو، خرافه و تقصیر جا بیفتد. متأسفانه امروزه هم کوتاهی در حق ولایت و امامت دیده می‌شود و هم غلو در این زمینه، به ویژه در سال‌های اخیر به نحوی با خرافه آمیخته که گاهی به جاهای خطرناکی مثل شرک و کفر منجر می‌شود. حادثه غدیر باید آنچه هست؛ نه کمتر و نه بیشتر، بیان شود. در این میان، رسانه‌ها با بهره‌گیری از این مناسبت، مسئولیت خطیری در شروع گفتمان‌های عمیق و اصیل دارند و می‌توانند بحث‌های عمیق‌تری را آغاز کنند.
آیت‌الله علیدوست در تأیید این ضرورت، به یکی از مناظره‌های تاریخی خود استناد کرده و با بیان خاطره‌ای گویا می‌افزاید: در حج ۱۴۲۶، در دانشگاه ام‌القرای مکه، مناظره‌ای با آقای بن‌قامدی داشتم. بحثمان به سوره مائده رسید. من به او گفتم همه مسلمانان سوره مائده را قبول دارند و معتقدند آخرین سوره‌ای است که نازل شده است. در آن سوره آمده است: «یَا أَیُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ مَا أُنزِلَ إِلَیْکَ مِن رَّبِّک». من پرسیدم: «آنچه نازل شده چه بود؟» گفت «شما می‌گویید ولایت علی بن ابی طالب بود» گفتم شما نظر خود را بیان کنید و او گفت: «جنگ». من پرسیدم: «آقای بن قامدی، تا آن زمان ۸۲ جنگ رخ داده بود، ولی هیچ جا گفته نشده بود: فَلَا تَخْشَوُا النَّاسَ وَاخْشَوْن؛ واهمه نداشته باش...» گفتم: «این نکته‌ای بود که بعضی‌ها برای دوره پس از پیامبر(ص) طمع داشتند و ربطی به جنگ و جهاد ندارد». جوابی برای بیان نداشت و بحث به جای دیگری کشیده شد. این نمونه عینی اثبات می‌کند غدیر را باید با استناد به متون پذیرفته شده همگان و بدون پیش‌داوری مطالعه کرد.
دعوت به تأمل جدی درباره واقعه غدیر
آیت‌الله علیدوست در پایان تصریح می‌کند: این‌ها نکاتی هستند که متفکران، اندیشمندان و به خصوص برادران اهل سنت ما، از جمله فرهیختگان، علمای دانشگاهی، حوزوی‌ها و استادان باید درباره آن تأمل کنند. باید حادثه غدیر را ساده نگذرانند و آن را یک واقعه عادی تلقی نکنند. اگر این اتفاق یک واقعه عادی بود، همه می‌توانستند از آن بگذرند، اما وقتی این قدر روی آن تأکید شده، نشان می‌دهد اهمیتی فراتر از یک اتفاق تاریخی دارد. من به عنوان یک انسان منصف از آن‌ها تقاضا می‌کنم تأمل بیشتری نسبت به این واقعه داشته باشند. نیازی نیست به منابع ما مراجعه کنند، بلکه به منابع خودشان رجوع کنند. ان‌شاءالله خداوند دل‌های همه را به سوی حق بکشاند و همه انسان‌ها را به صراط مستقیم هدایت کند. همان جمله‌ای که در نماز و در میان همه مسلمانان گفته می‌شود: «اهدنا الصراط المستقیم» خواسته‌ای است که امیدواریم خداوند در حق همگان اجابت کند.
نظر شما